Restauratie Jachtslot Mookerheide

In opdracht van Natuurmonumenten heeft 1meter98 Architecten aan het zeer tot de verbeelding sprekende Jachtslot op de Mookerheide mogen werken, de restauratie en gebruiksverbetering zijn in oktober 2023 voltooid.

Enerzijds betrof het de restauratie van exterieur en interieur van het Jachtslot, dat in de loop der jaren verrommeld en versleten was geraakt, met als dieptepunt het wit oversausen van de oorspronkelijk met gekleurde tegelwerken gedecoreerde gevels van het hoofdgebouw en delen van het interieur. Anderzijds is het monument geschikt gemaakt voor een nieuwe exploitatie én energetische optimalisatie.

Jachtslot opgeleverd, Foto’s: Léontine Lamers

Jachtslot tijdens de uitvoering, Foto’s: Léontine Lamers

Exterieur bouwdeel A voor en na, Foto’s: 1meter98

Interieur bouwdeel A voor en na, bouwspoor in Jachtkamer, Foto’s: 1meter98

De historie

Het Jachtslot is tussen 1902 en 1905 gebouwd in opdracht van Jan Jacob Luden, een nazaat van vermogende bankiers. Het ontwerp van het Jachtslot is van de hand van Oscar Leeuw. Hij werd hierbij ondersteund door zijn broer, beeldhouwer en kunstenaar Henri Leeuw. Het Jachtslot is eclectisch: symmetrische plattegronden uit Engelse landschapsstijl worden gecombineerd met a-symmetrische Jugendstil gevels.

Het Jachtslot bestaat uit twee bouwdelen:

A. het beeldbepalende Jugendstil hoofdgebouw met toren, in stucwerk gedecoreerd met tegelwerken. Dit heeft een zeer rijk interieur, met als blikvanger het centrale trappenhuis.

B. de lagere vleugel aan de oostzijde, oorspronkelijk een dienstgebouw met stallen, later verhoogd, uitgebreid en religieus ingericht toen het Jachtslot in bezit kwam van een Dominicanessen kloosterorde in de jaren ’50 van de vorige eeuw.

De schade

De vier gevels van het jachtslot waren tot in het vierde kwart van de twintigste eeuw te bewonderen als zeer kleurrijke gevels uit stucwerk met verglaasde tegels in mozaïektechniek. Dit gekleurde stucwerk en de tegelmozaïeken bleken nog steeds aanwezig onder de witte afwerklaag. Deze afwerklaag (bestaande uit een allegaartje van kit, tegellijm, voorstrijk, gips, cement, verf) gaf naast esthetische ook technische schade aan het pand: het vormt een dampdichte, afsluitende laag met ernstige bouwtechnische problemen tot gevolg.

Ook de dakbedekking is in de loop der tijd gewijzigd. Tussen 1950 en 1975 heeft het gebouw nieuwe dakpannen gekregen, van een ander type en deels in een andere kleur als oorspronkelijk. Ook zijn hier en daar dakkapellen en andere veranderingen toegevoegd die de historische samenhang schaden.

Daarnaast heeft het gebouw de gebruikelijke verouderingsgebreken, zoals gebarsten natuurstenen elementen, versleten schilderwerk en op diverse plekken houtrot. Bij de glas-in-loodramen zijn het lood en kit verouderd, gescheurd, verpoederd of zelfs verdwenen.

De opgave

In opdracht van eigenaar Natuurmonumenten heeft 1meter98 de restauratievisie, het ontwerp en de uitwerking van de verduurzamingsambitie van het Jachtslot Mookerheide verzorgd. Daarnaast is er een interieurkader ontwikkeld om de exploitatie optimaal te laten functioneren in het zeer monumentale interieur.

Exterieur

De bouwdelen A en B hebben door het verschil in monumentaliteit en het verschil in gebruik ieder een andere aanpak: het unieke en zeer monumentale bouwdeel A vraagt om een zorgvuldige restauratie, het soberder en minder onderscheidende bouwdeel B heeft onderhoud nodig en geeft wat meer ruimte voor aanpassingen. In algemene zin is vrijwel alles aangepakt voor onderhoud of restauratie. We noemen hier met name:

Kleurgebruik

Het oorspronkelijke gebouw kent aan zowel exterieur- als interieurzijde een fantastisch kleurenpalet! Hoe meer onderzoek we deden, hoe duidelijker het ons werd dat de vele kleuren zeer goed doordacht en zorgvuldig op elkaar afgestemd zijn. Zo zijn in het licht-abrikooskleurige stucwerk kleine tegeltjes van 5×5 cm. ingelegd in de kleuren bruin, groen, olijfgroen, donkerblauw, geel, lichtblauw en paars, in mooie harmonie. Deze kleuren komen ook opvallend goed overeen met de gebruikte tinten in het interieur, zoals op het plafond van de hal is te bewonderen. Deze kleuren van stucwerk en tegels waren aan het zicht onttrokken door wit sauswerk. In de restauratievisie is herstel van het oorspronkelijke kleurenpalet  een belangrijk uitgangspunt, omdat dit uitzonderlijke kleurgebruik één van de belangrijkste waarden van het gebouw is. Het voor Nederland ongekend kleurrijke gebouw schittert weer in volle glorie. De reconstructie van de kleurstelling is onder andere gedaan op basis van onderzoeken door SRAL. We hebben een apart artikel gewijd om u meer te vertellen over dit proces: Kleurstelling Jachtslot Mookerheide.

Kleurstelling gevel, Corona-overleg op de bouwplaats, originele fragmenten van de gele dakpan en de 7 kleuren mozaïek tegels, beeld: 1meter98

Dakbedekking

Door de kleurrijke oorspronkelijke kleurstelling en een omschrijving uit 1909 waarin de dakpannen omschreven werden als ‘lichtgeel’ en ‘verglaasd’ rees bij ons tijdens de planvorming het sterke vermoeden dat het hoofdgebouw oorspronkelijk gedekt was met geel geglazuurde dakpannen. Na enig speurwerk bleek dat fabrikant Ludowici, één van de weinige leveranciers van gele dakpannen, rond de bouwtijd gevestigd was in Echt, op steenworp van het Jachtslot. De opdrachtgever Jacob Jan Luden was mogelijk geïnspireerd geraakt door zijn vele reizen naar Frankrijk, waar de Ludowici-pan rond de bouwtijd veel voorkomt. In Nederland is de dakpan met name in Jugendstil-exterieurs toegepast, maar in geel niet of nauwelijks meer aanwezig. Tijdens de uitvoeringswerkzaamheden bleken onze vermoedens bewaarheid: er zijn verschillende restanten aangetroffen van de oude gele geglazuurde dakpannen. De dakpannen zijn voor het Jachtslot opnieuw geproduceerd door de oorspronkelijke fabrikant van de Ludowici pan, Ullrich in Duitsland.

Rolzonwering

Er was zonwering aanwezig in de vorm van rolluiken, ook in dezelfde gele kleur als de o.a. de dakpannen en tegeltjes. Deze rolzonwering was opgeborgen in een kast weggewerkt boven het kozijn, deze ruimte is nog steeds aanwezig. Er resteren nog slechts enkele losse lamellen van de oorspronkelijke rolluiken, deze bleken net. De rolluiken zijn teruggebracht bij alle vensters waar ze oorspronkelijk aanwezig waren, ze leveren nu weer een bijdrage in het beperken van de opwarming door de zon, electrisch bendienbaar.

Interieur

Het interieur was in de loop van de jaren verrommeld en vervuild, met plaatselijk ook wijzigingen die op gespannen voet met de monumentaliteit stonden. In het restauratieplan zijn deze wijzigingen weer ongedaan gemaakt, waardoor de centrale hal zijn grandeur en symmetrie weer terug heeft gekregen. De hal is weer afgesloten van de serre door een dubbele deur, zodat er geen licht meer vanuit de serre in de hal komt en het oog van de bezoeker wordt getrokken naar het licht door het glas-in-lood raam van de heilige Hubertus op het bordes van de trap.

Herstel houtwerk door Geert van Lammeren, foto: Léontine Lamers

Daarnaast worden lambriseringen en houten afwerkingen hersteld en in de was gezet (Geert van Lammeren, foto hierboven van Leontine Lamers), schilderwerken gereinigd en geretoucheerd, glas-in-lood gerepareerd en aangevuld, parketvloeren gerestaureerd, etc.

Hal bouwdeel A voor en na, foto’s: 1meter98

Ontwerp

Naast dat er herstel en restauratie plaatsvindt in beide bouwdelen, zijn er ook aanpassingen nodig voor de toekomstige nieuwe functies en de bruikbaarheid van het monument. Deze aanpassingen van het gebouw moeten worden afgewogen naar de aanwezige monumentwaarden: zo kan er geen doorbraak worden gemaakt in een zeer monumentaal beschilderde wand, maar wel in een latere of aangetaste muur. Zo zijn er in bouwdeel B nieuwe trappen toegevoegd en wordt hier een nieuwe zichtbare entree gerealiseerd, in bouwdeel A beperken de ingrepen zich tot het herstel van de hal. De meest zichtbare ingreep in het exterieur is de toevoeging van een liftwaardoor het Jachtslot voor een veel groter deel toegankelijk is voor minder-validen.

In alle nieuwe ontwerptoevoegingen is gezocht naar een ontwerpthema dat ze kan verenigen én kan verbinden met het bestaande monument. Op een subtiele wijze is er in het monument een thema te lezen van een bijzondere hoekbeeïndiging, door middel van uitstekende verticale delen. Dit is zowel in interieur als exterieur aanwezig, in verschillende materialen en vormen. We hebben de vrijheid genomen deze bijzondere hoekbeïndiging te extraheren tot een gestileerd vierkant, die we gebruiken voor de nieuwe hoekbeëindigingen van de nieuwe toevoegingen (liftschacht, entreegebouw, interieuronderdelen, nieuwe omlijstingen, etc). Zo wordt een subtiele verbinding gelegd tussen oud en nieuw, op een moderne, niet historiserende wijze. We hebben de stijl van het Jachtslot dus niet gekopieerd, maar de nieuwe toevoegingen op een hedendaagse manier ontworpen, passend bij het monument.

Zie voor meer informatie ook de project-website van Natuurmonumenten.